De astronomische prijzen van nieuwe medicijnen maken sommige behandelingen steeds ontoegankelijker voor patiënten, omdat ze onbetaalbaar zijn voor de nationale gezondheidszorg. Ondertussen maken farmaceutische bedrijven miljardenwinsten, terwijl ze vaak belastinggeld benutten om nieuwe medicijnen te ontwikkelen.

Het grootste deel van hun winst gaat naar dividenden en terugkopen van aandelen voor hun aandeelhouders in plaats van verder onderzoek en ontwikkeling. Naar schatting betalen belastingbetalers tot drie keer de kosten voor onderzoek en ontwikkeling van nieuwe medicijnen.

Voor rendement op publieke investeringen in de farmaceutische industrie

Het wordt steeds duidelijker dat de belastingbetaler opdraait voor de kosten van onderzoek en ontwikkeling van nieuwe medicijnen, in plaats van de farmaceutische bedrijven zelf. Veel van het onderzoek naar medicijnen die op de markt verkrijgbaar zijn, wordt gedaan in openbare instellingen, met behulp van overheidsgeld. Het geld van de belastingbetaler wordt ook doorgesluisd en gebruikt om durfkapitaal of van universiteiten afgeleide bedrijven te financieren.

Door een gebrek aan overzicht over de hoeveelheid publiek geld die op deze manieren wordt geïnvesteerd en een gebrek aan informatie van risicokapitaalfondsen, is er geen transparantie over de totale publieke financiering van de ontwikkeling van medicijnen.

Onze casestudies en onderzoeken tonen echter aan dat overheidsfinanciering in Nederland heeft bijgedragen aan de ontwikkeling van medicijnen die nu of in de toekomst tegen een zeer hoge prijs worden verkocht. Farmaceutische bedrijven zoals AstraZeneca, MSD, Novartis en hun aandeelhouders maken enorme winsten wanneer hun nieuwe medicijnen op de markt komen. De belastingbetalers krijgen weinig financieel rendement op deze overheidsinvesteringen. In plaats daarvan betalen ze steeds hogere prijzen voor medicijnen, rechtstreeks of via hun ziektekostenverzekering.

Een perfect voorbeeld van dit fenomeen is de ontwikkeling van COVID-19 vaccins.

Regeringen over de hele wereld gaven ten minste 5,8 miljard dollar uit om het onderzoek naar en de productie van COVID-19-vaccins tijdens de pandemie te ondersteunen. Onderzoeken bij zeven farmaceutische bedrijven toonden aan dat vaccins en medicijnen ten minste US$90 miljard aan winst genereerden. En volgens de Amerikaanse denktank Public Citizen werd het COVID-19 vaccin van Moderna volledig betaald door de belastingbetaler. Toch wordt het grootste deel van deze winst verdeeld tussen de bedrijven en hun particuliere aandeelhouders.

Ons werk bij SOMO laat zien waarom overheden transparant zouden moeten zijn over de aard en de bedragen van overheidsfinanciering voor de ontwikkeling van nieuwe medicijnen. Het laat ook zien waarom het verbinden van voorwaarden aan overheidsfinanciering zou helpen om het algemene investeringsrendement te maximaliseren.

Bovendien vinden we dat farmaceutische bedrijven transparantie moeten verschaffen over de onderzoekskosten van hun dure medicijnen en het aandeel van overheidsfinanciering in de ontwikkeling ervan.

Winst voor aandeelhouders belangrijker dan farmaceutisch onderzoek

Uit ons onderzoek bij SOMO naar ‘s werelds 27 grootste farmaceutische bedrijven blijkt dat er de afgelopen 20 jaar meer geld is geïnvesteerd in financiële activiteiten dan in de productie van medicijnen en onderzoek. Geleend geld kwam niet terecht bij investeringen in onderzoek en ontwikkeling van nieuwe medicijnen of productiecapaciteit. In plaats daarvan werd het voornamelijk uitgekeerd aan aandeelhouders als dividend en besteed aan het terugkopen van bedrijfsaandelen.

In totaal werd er tussen 2000 en 2018 1.540 miljard dollar uitgekeerd aan aandeelhouders. Bij de tien grootste farmaceutische bedrijven was de totale uitkering aan aandeelhouders 142 procent hoger dan wat er in een bepaald jaar werd uitgegeven aan onderzoek en ontwikkeling.

Belasting ontwijken: farmaceutische belastingontwijkingsmethoden

Ongeveer 75 procent van alle inkomsten van Big Pharma wordt offshore gerapporteerd om belastingdoeleinden. Zelfs in vergelijking met andere multinationals is de winstverschuiving van Big Pharma extreem. Deze bedrijven betalen nu gewoonlijk lagere belastingtarieven dan kleine ondernemers, leraren en brandweermannen.

Opnieuw is er bewijs dat farmaceutische bedrijven massaal hebben geprofiteerd van de COVID-19 pandemie. Uit een uitgelekt contract tussen Moderna en de Europese Commissie blijkt dat de vaccinwinsten van het bedrijf in Basel, Zwitserland, terecht zullen komen. Moderna zal waarschijnlijk weinig belasting betalen in dit rechtsgebied met lage belastingen. Daarnaast heeft Moderna veel patenten in het Amerikaanse belastingparadijs Delaware, waar inkomsten uit patenten zijn vrijgesteld van belasting.

Een ander voorbeeld van een bedrijf dat belasting ontwijkt, is biotechgigant Qiagen, een van de grootste producenten van testkits voor het Coronavirus. Ons onderzoek laat zien hoe Qiagen gebruik heeft gemaakt van interne bedrijfsleningen tussen haar vestigingen in de belastingparadijzen Malta, Ierland en Luxemburg om vennootschapsbelasting in Nederland te ontwijken. Op basis van een diepgravend onderzoek schat SOMO dat het bedrijf €142 miljoen aan Nederlandse vennootschapsbelasting heeft ontweken.

Big Tech, Big Pharma en volksgezondheidssystemen

De gezondheidszorg is een van de nieuwe groeigebieden voor Big Tech bedrijven. Amazon, Google en Microsoft breiden snel uit naar openbare gezondheidszorgsystemen over de hele wereld. Naast andere ontwikkelingen hebben techbedrijven aanzienlijk geïnvesteerd in de ontwikkeling van nieuwe digitale gezondheidsinfrastructuren en de opslag, verzameling en analyse van gegevens.

Deze ontwikkelingen geven aanleiding tot grote bezorgdheid over de privacy van patiënten. Een paar grote en vermogende multinationals zullen operationele controle krijgen over publieke gezondheidssystemen en gegevens door digitale infrastructuur te ontwikkelen en te onderhouden. Op termijn kan dit ertoe leiden dat samenlevingen en overheden de controle over hun openbare gezondheidszorgsystemen verliezen.

Met ons onderzoek richten we ons op de monopoliemacht van techbedrijven over infrastructuren voor openbare gezondheidsgegevens en gezondheidsdatasets.