‘Monopolie’ verwijst naar een situatie waarin één entiteit of een groep entiteiten exclusieve controle heeft over een bepaalde markt of bedrijfstak. Een bedrijf dat een monopolie heeft gecreëerd, zal van nature zijn positie versterken om zijn voordeel te vergroten. Als daar niets aan wordt gedaan, hebben bedrijven met monopoliemacht een negatieve invloed op arbeidsrechten en vergroten ze de ongelijkheid in loonquota.

Een bedrijf met een monopolie kan inkomsten genereren door het bezit van of de controle over een schaars goed, ook wel ‘renteniersmacht’ genoemd. Zowel overheden als winningsbedrijven genereren bijvoorbeeld inkomsten uit hun eigendom van en controle over olie en mineralen.

Een ander recent en uitdagend voorbeeld is de extractie van heffingen door Big Tech bedrijven via hun eigendom van platforms, of de renteniersmacht van grote farmaceutische bedrijven via patenten en prijzen van medicijnen.

Inperking van monopolie- en renteniersmacht in de Big Tech-industrie

Nu Big Tech platformen steeds overheersender worden, worden gebruikers afhankelijker van hen, omdat er minder keuze is op de markt. Hierdoor kunnen de platformen enorme hoeveelheden gegevens verzamelen. Na verloop van tijd geeft hun vermogen om zoveel gegevens te verzamelen hen een groot voordeel ten opzichte van concurrenten. Het stelt hen in staat om te voorspellen welke producten en diensten in opkomst zijn en om nieuwe producten of bedrijven te verwerven door ze van potentiële concurrenten te kopen. Dit verzekert de marktdominantie van het bedrijf, voedt hen met meer gegevens en geeft hen een springplank om verder uit te breiden.

Het creëren van een monopolie stelt bedrijven in staat om winst te maken door het opleggen van heffingen voor inkomsten uit eigendom van activa. Het bezitten of controleren van schaarse activa zoals gegevens met weinig concurrentie stelt hen in staat om inkomsten te genereren die op huur lijken.

Big Tech bedrijven gebruiken hun rol als zogenaamde poortwachters van digitale infrastructuren om winst te maken. Anderzijds verwijst renteniersmacht naar de controle of invloed van individuen of entiteiten die een aanzienlijk deel van hun inkomen halen uit het bezit van activa in plaats van uit arbeid of productie.

Ze beïnvloeden de economie als geheel, de manier waarop mensen zaken doen, hun rechten als werknemers en consumenten en de keuzes die ze kunnen maken. Het is al overduidelijk dat de monopoliemacht van Big Tech moet worden ingeperkt. Op korte termijn betekent dit meer significante beperkingen, meer controle op fusies en overnames en sterkere bescherming voor werknemers en kleinere bedrijven die afhankelijk worden van de platforms.

Er is echter ook behoefte aan een meer ambitieuze langetermijnvisie op de manier waarop Europa de monopoliemacht van Big Tech aanpakt.

Monopolie- en renteniersmacht in de gezondheidszorg aan banden leggen

De gezondheidszorg is een aantrekkelijk sector voor grote techbedrijven die hun invloed snel uitbreiden naar openbare gezondheidszorgsystemen wereldwijd. Bedrijven als Amazon, Google en Microsoft investeren aanzienlijk in de ontwikkeling van digitale gezondheidsinfrastructuren, gegevensopslag, verzameling en analyse.

Deze snelle uitbreiding heeft echter geleid tot bezorgdheid over de privacy van patiënten en andere kwesties. De zorg bestaat dat een handvol grote, vermogende multinationals door hun ontwikkeling en onderhoud van digitale infrastructuur aanzienlijke operationele controle zou kunnen krijgen over openbare gezondheidszorgsystemen en de bijbehorende gegevens. Bijgevolg groeit de vrees dat samenlevingen en overheden na verloop van tijd de controle over hun openbare gezondheidszorgsystemen zullen verliezen.

In de context van de farmaceutische industrie verwijst renteniersmacht naar het vermogen van farmaceutische bedrijven om aanzienlijke winsten en controle over de prijs van medicijnen te behouden, zonder noodzakelijkerwijs substantiële vooruitgang te boeken in de ontwikkeling van medicijnen of de productiekosten te verlagen.

Met beperkte of helemaal geen concurrentie kunnen farmaceutische bedrijven hoge prijzen voor geneesmiddelen vaststellen, wat vaak leidt tot financiële lasten voor patiënten en gezondheidszorgstelsels. Grote farmaceutische bedrijven kunnen ook kleinere concurrenten overnemen of met hen samenwerken om hun geneesmiddelenportfolio uit te breiden en hun marktpositie te versterken. Deze fusies en overnames kunnen de concurrentie verminderen en het monopolie van de industrie verder consolideren.

Monopolies verstikken ook innovatie, omdat bedrijven prioriteit geven aan winstmaximalisatie boven het ontwikkelen van nieuwe en mogelijk effectievere behandelingen.

Ons onderzoek bij SOMO gaat over de monopolistische macht van Big Pharma en Big Tech bedrijven met betrekking tot infrastructuren voor publieke gezondheidsgegevens en datasets.

Publieke gegevens en overheden inzetten

Naast het vergaren van inkomsten hebben Big Tech bedrijven ook een aanzienlijke macht opgebouwd over de economie en de samenleving. Hun infrastructurele macht heeft ook invloed op soevereine staten. Big Tech bedrijven raken steeds meer betrokken bij de publieke dienstverlening. Op die manier krijgen ze toegang tot grote hoeveelheden openbare gegevens en kunnen ze die exploiteren. Dit vergroot het monopolieprobleem nog verder.

Het feit dat Big Tech-bedrijven gebruik maken van openbare gegevens en overheden is bijzonder zorgwekkend. Een bedrijf als Google kan zijn diensten tegen kostprijs aanbieden in ruil voor het intellectuele eigendom van de algoritmen die het heeft opgebouwd op basis van grote en waardevolle openbare datasets – waardoor overheden gedwongen worden om de toegang tot die algoritmen terug te kopen. Wanneer overheden niet investeren in technologie voor de publieke sector en het gebruik van gegevens, creëren ze afhankelijkheid van Big Tech platforms om publieke diensten te leveren.

Het uitbuitende economische model van deze Big Tech bedrijven begint nu pas voldoende gedocumenteerd en begrepen te worden. Er is dringend meer onderzoek nodig naar de opkomst van publiek-private partnerschappen tussen Big Tech bedrijven en overheden.

We ondersteunen inspanningen om de Europese mededingingswetgeving te versterken. We richten ons vooral op Big Tech, omdat monopolistisch gedrag in deze sector wijdverbreid is.

Wet- en regelgeving digitale markten

Van Big Pharma tot Big Tech bevordert intellectueel eigendom (Intellectual Property, IP) de macht van de renteniers door het eigendom van schaarse activa te concentreren. Bij SOMO richten we ons op het ontmantelen van mechanismen zoals IP die specifiek renteniersgedrag mogelijk maken.

We hebben de Digital Markets Act(opens in new window) verwelkomd, die – mits goed gehandhaafd – een nieuw evenwicht op de digitale markten mogelijk moet maken, de bescherming en keuze van burgers en consumenten moet vergroten en een einde moet maken aan veel van de schadelijke praktijken waar Big Tech-bedrijven zich in de loop der jaren mee hebben ingelaten.

De Digital Markets Act (DMA) is een Europese wet die in mei 2023 van kracht werd. De wet is bedoeld om te voorkomen dat Big Tech-bedrijven en hun platforms misbruik maken van hun marktmacht en stelt een hoge norm voor platformregulering. De DMA maakt de weg vrij voor strengere regelgeving in de toekomst.

We onderzoeken ook verschillende mogelijkheden om de agenda voor concurrentie in Europa te bepalen, onder andere door ons werk aan digitale handelsregels, de herziening van de OESO-richtlijnen voor multinationale ondernemingen en de EU-VS Raad voor Handel en Technologie.

Omdat belastingbeleid vaak monopolie- en rentenierstrategieën ondersteunt en aanmoedigt, besteden we een aanzienlijk deel van ons werk aan het uitbreiden van de prioriteiten in het domein van belastingrechtvaardigheid om monopoliemacht en rentenierstructuren aan te pakken, onder andere door het bevorderen van belastingen op dividenden, winstbelasting en vermogenswinstbelasting.