#panamapapers: Alles wat je over belastingontwijking en -ontduiking wilt weten

Begin april lekten de zogenaamde Panama Papers uit: een gigantische hoeveelheid (2,6 terabyte) documenten die duidelijk maken hoe rijke politici, sporters, zakenmensen en bedrijven hun geld wegsluizen via schimmige constructies in belastingparadijzen. Soms met als doel om smeergeld te betalen of criminele aankopen te verhullen. Ook hier spelen de Nederlandse brievenbusfirma’s weer een dubieuze rol.

Grote Bedrijven, Kleine Lasten

Probleem

SOMO doet al jaren onderzoek naar de manieren waarop multinationals belasting ontwijken, en naar de schadelijke gevolgen die dit heeft voor burgers en overheden die belastinginkomsten mislopen. Belastinginkomsten die bedoeld zijn voor scholen, voor ziekenhuizen, voor infrastructuur. Nederland speelt vaak een belangrijke rol in deze onderzoeken, omdat Nederland voor het internationale bedrijfsleven een cruciale rol speelt in allerlei ontwijkingsconstructies. Nederland is na de VS de grootse investeerder in de wereld; bijna 80% van deze geldstromen lopen via brievenbusfirma’s. De Nederlandse overheid stimuleert en faciliteert dit, waardoor het erg makkelijk is om hier constructies op te zetten die het mogelijk maken geld door te sluizen en zo belasting te ontwijken en te ontduiken. Recent onderzocht SOMO, in opdracht van vakbond FNV, ook de belastingpraktijken van grote Nederlandse bedrijven in het rapport Grote Bedrijven, Kleine Lasten. Het blijkt dat het niet alleen de brievenbusfirma’s van buitenlandse bedrijven zijn die te weinig belasting betalen.

Private Gain, Public loss

Mensenrechten en straffeloosheid brievenbussen

Belastingontwijking maakt menselijke slachtoffers. Zo heeft SOMO onderzoek gedaan naar de mensenrechtenschendingen van bedrijven die brievenbusfirma’s in Nederland hebben gevestigd. Dit onderzoek uit 2013 Private Gain, Public Loss gaat over mensenrechten, acht grote multinationals in de grondstoffensector en het gebrek aan adequate verantwoordingsmechanismen. Het onderzoek concludeert dat de Nederlandse staat faalt in het toezicht houden op buitenlandse bedrijven die gelieerd zijn aan de Nederlandse brievenbusfirma’s. De Nederlandse overheid blijft echter weglopen voor deze verantwoordelijkheid die het Nederlands fiscale klimaat toch echt met zich meebrengt.

De slachtoffers van het offshore syteem

Het International Consortium of Investigative Journalists heeft onlangs een video naar buiten gebracht waarin ze laat zien dat het internationale offshore systeem van straffeloosheid, anonimiteit en corruptie vele slachtoffers kent. Denk bijvoorbeeld aan de uitholling van de belastinggrondslag waardoor staten steeds meer moeten korten op publieke voorzieningen. Of, van een andere orde: bedrijven die gebruik maakten van Mossack Fonseca, hebben – in weerwil van een verbod door de VS en het Verenigd Koninkrijk uit 2014 – brandstof geleverd aan de Syrische luchtmacht. Uganda liep 400 miljoen dollar mis, meer dan het totale jaarlijkse overheidsbudget voor gezondheidszorg, mede geholpen door Mossack Fonseca. Waarom worden dubieuze bedrijven, belastingontduikers, dictators en wapenhandelaren gefaciliteerd in het verhullen van hun identiteit? Waarom is het überhaupt nodig dat bedrijven anoniem kunnen opereren?

Belastingontwijking, mede een gevolg van de internationalisering van het bedrijfsleven, is een structureel probleem. Pogingen tot diepgaande hervormingen van het internationale belastingsysteem in de afgelopen decennia worden steeds geblokkeerd door belangrijke EU-lidstaten, waaronder Nederland. Het politieke landschap is echter aan het veranderen. Door campagnes van onder andere de regionale en internationale Tax Justice Netwerken, en sinds het begin van de financiële crisis in 2007, is de maatschappelijke verontwaardiging en druk op een rechtvaardige economische herverdeling toegenomen. Die zijn noodzakelijk voor structurele hervormingen van zowel het Nederlandse als het internationale belastingsysteem.

Oplossingen

De Nederlandse Minister van Financiën, Jeroen Dijsselbloem, geeft nu toe dat “Nederland te vaak [is] ‘gebruikt’ door bedrijven om belasting te ontwijken en ‘zo onderdeel van het probleem’ [was], zo stelde hij in het Financieel Dagblad van 5 april 2016(opens in new window) . Maar hoe moet een oplossing er dan uit zien? RTL Nieuws interviewde SOMO(opens in new window) voor een antwoord op precies deze vraag.

Aangezien Nederland een belangrijke doorvoerhaven voor bedrijven is, zou de Nederlandse overheid maatregelen moeten nemen om een einde te maken aan belastingontwijking en -ontduiking via haar fiscale regime, ook om de Europese schuldencrisis niet te versterken. In het bijzonder kan Nederland de volgende maatregelen nemen:

Meer transparantie:

• Overheden moeten bedrijven verplichten tot publieke rapportage per land. Deze zogeheten country-by-country rapportage maakt het mogelijk om te beoordelen waar bedrijven (reële economische) activiteiten hebben, hoeveel winst zij in verschillende landen genereren en waar zij belasting betalen. Deze rapportage moet ook inzicht gaan geven in transacties die binnen de bedrijfsgroep – dus tussen groepsentiteiten − plaatsvindt omdat hier de grootste ontwijking valt waar te nemen.
• Een publiek register van beneficial owners (oftewel uiteindelijke eigenaren). De Panama papers laten goed zien wat de risico’s zijn van het feit dat er vaak zo weinig bekend is over de personen die zich achter complexe bedrijfsstructuren bevinden – degenen die uiteindelijk het geld ontvangen. Een publiek register van deze uiteindelijke eigenaren is een belangrijke stap.

Maak een einde aan Nederland als doorsluisland:

• Nederland moet, in Europees verband, belasting heffen op geldstromen naar belastingparadijzen. Zo heeft Nederland momenteel geen bronbelasting op rente- en royaltystromen. Dat moet veranderen.
• Er moet een einde gemaakt worden aan brievenbusfirma’s. Dat betekent strengere substance-eisen die reële economische activiteit reflecteren, en betere anti-misbruikbepalingen in nationale wetgeving die ervoor zorgen dat kunstmatige constructies geen aanspraak maken op belastingvoordelen. Lees: Commission recommendation on agressive tax planning.

Meer lezen

Fact sheets en websites

• Aanhoudende belastingontwijking ondermijnt Europese solidariteit. Voorzitterschap EU vergt het uiterste van Nederland om geloofwaardigheid te behouden.
• Belastingvrije investeringen in kaart gebracht. Een nieuwe interactieve website laat zien welke Europese landen belastingontwijking via brievenbusfirma’s faciliteren.

Video

• ‘Cash machine’ Apple creates poor societies(opens in new window)

Columns en artikelen

• Belastingontwijking en brievenbusfirma’s: de cijfers en de gevolgen(opens in new window)
• Nederland is paradijs voor dieven en dictators. Opiniestuk dat eerder in De Volkskrant verscheen.

Andere organisaties die belastingontwijking aan de orde stellen:

• Tax Justice Nederland(opens in new window)
• Global Alliance for tax justice(opens in new window)
• Eurodad(opens in new window)