SOMO’s bestuursvoorzitter Dick de Graaf neemt afscheid

Op 18 september nam SOMO’s bestuursvoorzitter Dick de Graaf afscheid na vele jaren betrokkenheid in verschillende functies. Uiteraard was een afscheidsfeest met vele woorden van dank op zijn plaats. Dick de Graaf vertelt over zijn rijke geschiedenis bij SOMO.

“Mijn jaren bij SOMO zouden voor anderen voelen als een verhaal uit een boek, maar ik ben er daadwerkelijk bij geweest. Ik ben in 1973 begonnen als eerste werknemer van SOMO. Directe aanleiding voor de oprichting was het aandeel van multinationals in de ondermijning van de regering Allende in Chili, en de wens van ‘de derdewereldbeweging’ om meer over multinationals te weten te komen. SOMO werd in het leven geroepen en ik werd haar eerste parttime onderzoeker.”

Andere tijden

“In het begin bestond mijn werk vooral uit het aanleggen van kennis, wat in die tijd heel wat omslachtiger was dan nu. Veel tijd ging zitten in lezen, knippen en plakken. Ik ging bijvoorbeeld naar de bibliotheek van de Economische Voorlichtingsdienst in Den Haag om daar uit vakbladen te kopiëren, vaak voor wel een kwartje per pagina. Later kreeg SOMO langzaam meer medewerkers en richtte ik me onder meer op onderzoek naar Nederlands grootste familiebedrijf: SHV. We probeerden de onderlinge connecties in het bedrijfsleven in kaart te brengen; namen bedrijven onder de loep.

De kennis die ik opdeed nam ik mee naar de FNV. Daar ben ik na SOMO gaan werken, hoewel ik me nog steeds betrokken voelde bij de organisatie en regelmatig mensen doorverwees. Bij FNV was ik beleidsmedewerker, tot ik kon doorstromen naar de Voedingsbond om bestuurder te worden. Bij SOMO ben ik weer nauwer betrokken geraakt in de jaren ’90, waarna ik voorzitter van het bestuur werd tot aan mijn afscheid.”

Persoonlijke hoogtepunten

“Een echt hoogtepunt was er voor mij al helemaal in het begin, in 1973. De regering in Chili, onder leiding van President Allende, werd ondermijnd door de Verenigde Staten, met behulp van meerdere multinationals, waaronder ITT. Uiteindelijk heeft dit geleid tot een coup en het bewind van generaal Pinochet. Kort na de coup hadden zich allerlei mensen verzameld in Utrecht die boos waren op de VS en ITT. Aan de hand van een overzicht kon ik hen precies vertellen waar ITT in Nederland zat en van welke bedrijven het de eigenaar was. Zo bezat ITT onder meer een koekbedrijf in Nederland. Voor veel mensen kwamen deze feiten als een verrassing. Die informatie – uit Who owns whom – maakte het voor de bezoekers in één klap concreet.”

Recenter is een momentopname uit de jaren 90. SOMO kwam uit een periode van zwaar weer en Dick de Graaf was betrokken bij de hierop volgende reorganisatie en professionalisering van de stichting. Arbeidsdeling was hierin een kernwoord. Een meerjarige subsidie (vanaf 2003) maakte veel meer mogelijk dan voorheen, waaronder het aantrekken van een managing director. Dick de Graaf en Irene Schipper selecteerden uit 200 sollicitanten Ronald Gijsbertsen, die nog altijd directeur is bij SOMO. “De organisatie heeft het niet alleen overleefd, maar is er sterker door geworden. Het aanstellen van Ronald heeft hierin een rol gespeeld. Ik ben heel blij met hoe de organisatie er nu voor staat.”

Van kennis naar actie

“Ik ben politiek econoom. Marxistisch econoom zou ik ook genoemd kunnen worden. De werken van Marx hebben mij geholpen een beeld te vormen over hoe de maatschappij in elkaar zit. Een jaar of tien geleden werd niets wat zijn naam droeg nog echt serieus genomen. Wat dat betreft heeft de financiële crisis veel mensen de ogen geopend en het doet mij deugd dat een term als ‘kapitalisme’ nu gemeengoed is. Zelfs een krant als The Financial Times gebruikt het.” Marx lijkt een goede basis voor het onderzoeken van de maatschappij, zoals SOMO dat doet.

Voor Dick is onderzoek – het vergaren van kennis – geen doel op zich. “Er moet iets mee gebeuren. Een uitspraak van (weer) Marx is: ‘De filosofen hebben de wereld slechts verschillend geïnterpreteerd; het komt erop aan haar te veranderen.’ Ik heb het gevoel dat dit daadwerkelijk is gelukt tijdens mijn jaren bij de vakbond. Ook voor SOMO geldt, dat informatie geen doel op zichzelf is. Met die kennis moet wat worden gedaan en dat gebeurt vaak door de opdrachtgever. Bij thema’s als belastingontduiking door multinationals is SOMO zelf actief de boer op gegaan, wat later door andere organisaties is opgepikt. Dit heeft heel wat teweeg gebracht: publiciteit, Kamervragen en uiteindelijk maatregelen.”

SOMO in de toekomst

Als Dick één advies mocht geven aan het SOMO van vandaag, dan is dat: “Blijf bij je kracht, blijf onderzoeker. Versterk en ondersteun vooral andere organisaties en hun campagnes met kennis.”