Snelle winsten, blijvende schade

Onlangs is Shell arbitrageprocedures begonnen om schadevergoeding te eisen van de Nederlandse regering vanwege haar beslissing om de gaswinning in Groningen te stop te zetten^[1], en van Nigeria in verband met een geschil over olielekkages^[2]. In plaats van verantwoordelijkheid te nemen voor de sociale en milieuschade die de onderneming ter plaatse heeft veroorzaakt, en voor zijn bijdrage aan de opwarming van de aarde, wil Shell worden gecompenseerd voor kosten en mogelijke verliezen. Is dit een bedrijf waarop kan worden vertrouwd om te bouwen aan een rechtvaardige energietransitie?

In februari 2021 presenteerde Shell zijn nieuwe ‘Powering Progress’-strategie, met als vier belangrijkste uitgangspunten (en in deze volgorde): het genereren van aandeelhouderswaarde, respect voor het milieu, het bereiken van netto-nul-emissies en ‘powering lives’. Zelfs in het meest positieve scenario voorspelt Shell dat het wereldwijde olie- en gasverbruik tegen 2050 met respectievelijk slechts zeven en vijftien procent zal dalen, en pas in 2080 zijn piek zal bereiken.

In het begin van de jaren 2020 is de marktkapitalisatie (de totale marktwaarde van de uitstaande aandelen van een bedrijf) van olieproducenten drastisch gedaald in vergelijking met bedrijven in andere sectoren. De gemakkelijke verklaring is dat deze waardedaling te wijten is aan de wijdverspreide impact en onzekerhedendoor Covid-19. Deze verklaring gaat echter voorbij aan belangrijke gebeurtenissen, zoals de productieoorlog tussen Saudi-Arabië en Rusland en de daaropvolgende dumping van olie op de markt, in strijd met het OPEC-akkoord. Uit ons onderzoek blijkt dat de oorzaken van deze neerwaartse trend beter kunnen worden begrepen door te kijken naar de financialisering van bedrijven als Shell. Om na te gaan of deze sector klimaat- en toekomstbestendig is, hebben we gekeken naar de financiële prioriteiten van Shell in de afgelopen 20 jaar.

Uitbetalen dividend en terugkopen van aandelen

In de afgelopen twee decennia heeft Shell zijn dividenduitkeringen consequent verhoogd, waarbij het bedrijf in 2018 en 2019 het hoogste dividend ooit uitkeerde (respectievelijk $15,7 miljard en $15,2 milard). In 2020 verlaagde Shell de totale dividenduitbetaling tot iets meer dan 5 miljard dollar. Tussen 2000 en 2019 keerde Shell maar liefst $184 miljard uit aan zijn aandeelhouders. Daarnaast besteedde het bedrijf in deze periode $53 miljard aan het terugkopen van aandelen (wat ervoor zorgt dat het totaal aan dividend over minder aandelen hoeft te worden verdeeld en zo indirect dus ook weer bij de aandeelhouder terechtkomt). Tegelijkertijd zagen we ook dat Shell vergeleken met andere bedrijven in de sector veel meer schuld heeft opgebouwd. Als we naar de aandeelwaarde van Shell kijken (figuur hieronder) zien we bovendien dat deze alleen maar is gedaald, dus dit heeft weinig goeds gedaan voor het bedrijf zelf. We concluderen dan ook dat financiële middelen die Shell bijvoorbeeld had kunnen investeren in vaste activa (bezittingen), onderzoek en ontwikkeling of hernieuwbare energie, of die het simpelweg had kunnen gebruiken om schulden af te lossen en te investeren in eigen vermogen, in de zakken van een relatief kleine groep mensen zijn gegleden.

De aandeelwaarde van Shell gedurende de afgelopen 20 jaar

Belastingparadijzen

Een analyse van Shell’s belastingrapport laat bovendien zien dat het bedrijf zijn inkomsten nog altijd strategisch naar belastingparadijzen verplaatst. De grafiek hieronder laat zien waar Shell zijn winst registreert en waar het wel en geen belasting betaalt. Uit de analyse blijkt dat Shell in 2019 veertig procent van haar totale winst boekte in belastingparadijzen (exclusief Nederland), wat betekent dat Shell van elke vijf euro winst er twee registreert in een belastingparadijs. Slechts vijf procent van de werknemers van Shell werkt echter in deze belastingparadijzen en slechts zeven procent van de totale belastingaanslag van het oliebedrijf valt in deze belastingparadijzen. De winsten van Shell in deze belastingparadijzen zijn daarom grotendeels onbelast.

Shell in belastingparadijzen in 2019

Verantwoordelijkheid

Terwijl Shell rijkdom vergaart, reduceert het natuurlijke landschappen tot collecties winbare grondstoffen, waarbij gemeenschappen worden gescheiden van hun natuurlijke rijkdom en deze hulpbronnen worden omgezet in kapitaal dat Shell gebruikt om zijn economische en politieke machtspositie te versterken. Om dit voor elkaar te krijgen, leunt Shell op de arbeid van duizenden arbeiders en het onbetaalde werk van gezinnen en gemeenschappen. Hoewel Shell zich al enige tijd bewust is van de impact van zijn activiteiten op klimaatverandering, blijft een relatief kleine groep mensen – waaronder Shell’s CEO Ben van Beurden – profiteren van de uitbuiting van mens en planeet. Vergeleken met een werknemer in Nigeria verdient Ben van Beurden 4.050 keer zoveel. Vergeleken met een werknemer op Shell Pernis verdient hij 277 keer zoveel. Patel(opens in new window) en Moore(opens in new window) zeggen heel treffend: “We zitten misschien allemaal in hetzelfde schuitje als het gaat om klimaatverandering, maar de meesten van ons zitten op het tussendek”. Er ligt zeker een grotere verantwoordelijkheid bij de kapiteinen die achter het roer stonden, en verdiend hebben aan dit systeem, dat ons in deze klimaatcrisis heeft gebracht.

Winstmaximalisatie is een obstakel voor een eerlijke transitie

We concluderen dat elke euro die is uitgegeven aan exorbitante uitbetalingen aan het management of aan aandeelhouders, of die werd verschoven naar belastingparadijzen, een euro is die niet is uitgegeven aan het betalen van een fatsoenlijk loon, het omscholen van werknemers voor klimaatbestendige banen, of het opruimen van olievervuiligen, of het compenseren van getroffen gemeenschappen, of het bereiken van netto-nul-uitstoot in de komende 50 jaar. Shell blijft gevangen in het idee dat winstmaximalisatie de hoogste prioriteit heeft, maar als we zien waar dit ons gebracht heeft, wordt duidelijk dat dit anders moet. Met Future Beyond Shell(opens in new window) willen we ingrediënten aandragen voor de ontwikkeling van collectieve strategieën om herstel en herverdeling te eisen en door alternatieve relaties tussen de mens en de planeet voor te stellen en te creëren, gebaseerd op solidariteit en samenwerking, diversiteit en zorg voor levensonderhoud.

[1]  Global Arbitration Review (2020, 27 May). Shell and Exxon to arbitrate Dutch gas field dispute. Retrieved from https://globalarbitrationreview.com/shell-and-exxon-arbitrate-dutch-gas-field-dispute(opens in new window) on 5 March 2021.

[2]  Reuters (2021, 15 February). Shell files int’l arbitration against Nigeria over oil spill case. Retrieved from https://www.reuters.com/article/uk-shell-nigeria-arbitration-idUSKBN2AF0VF(opens in new window) on 5 March 2021.